Gmina Walim, położona w Górach Sowich, jest miejscem pełnym tajemnic.
Tu znajdziesz piękno matki natury, tu będziesz stąpać po średniowiecznych zakątkach Zamku Grodno, tu wejdziesz w głąb Ziemi, aby prześledzić nierozpoznane poniemieckie Sztolnie Walimskie, tu …, tu na pewno odpoczniesz.
Zapraszamy, do Krainy Sowiogórskich Tajemnic, do odkrywania jej piękna i sekretów.
Zamek Grodno w Zagórzu Śląskim z XIII wieku – obecnie muzeum.
Zamek Grodno jest jednym z najlepiej zachowanych średniowiecznych zamków śląskich. Powstał w XIII wieku jako jedno z ogniw systemu ochronnego na południowej granicy księstwa Świdnicko – Jaworskiego. Początkowo w rękach Piastów, potem Czechów mocno związanej z Polską rodziną panów z Łągowa – którzy przebudowują gotycki zamek w stylu renesansowym. Kolejnym właścicielem jest feudał niemiecki Jerzy von Eben.
W 1789 roku wali się ściana południowa na dziedzińcu gotyckim oraz sąsiednie skrzydło mieszkalne.
Prace konserwatorskie podjęte w 1824 roku miały przystosować zamek na potrzeby ruchu turystycznego. Prowadzone również w latach 1957 – 1858 kiedy to umocniono wieżę, zabezpieczono mury i stworzono muzeum.
Zespół zamkowy składa się z gotycko – renesansowego zamku górnego, wieży na skale oraz zamku dolnego – najmłodszej części zamku. Zamek zbudowany jest z kamienia, a cegły użyto w późniejszych przybudówkach i renesansowych antykach. Wieża jest u dołu czworokątna, a wyżej ośmioboczna.
Na dziedzińcu znajduje się zabytek przyrody – stara lipa.
Sztolnie Walimskie:
Od 1943 roku w rejonie Gór Sowich Niemcy prowadzili zakrojone na szeroką skalę i z ogromnym rozmachem prace budowlane pod wspólnym kryptonimem “Riese” (“Olbrzym”). Budowa nie została nigdy ukończona, a jej pozostałością jest szereg podziemnych kompleksów i budowli naziemnych do dziś owianych mgłą tajemnicy co do ich przeznaczenia. Niezwykłość tych obiektów od lat przyciąga w rejon Dolnego Śląska rzesze badaczy i poszukiwaczy przygód. Przez dziesięciolecia możliwość podziwiania ogromu pracy, jaką włożono w drążenie kilometrów tuneli w litej skale kosztem tysięcy istnień ludzkich była dostępna tylko nielicznym śmiałkom. Dziś jednak udało nam się stworzyć możliwości, aby i Państwo mogli w sposób bezpieczny poznać choć część projektu “Riese”.
Podziemna trasa turystyczna Sztolni Walimskich, w kompleksie “Rzeczka”, jest pozostałością po jednym z najbardziej tajemniczych przedsięwzięć górniczych i budowlanych, prowadzonych w czasie II wojny światowej przez III Rzeszę w Górach Sowich. Kompleks ten położony jest na wschodnim zboczu góry Ostrej (653,3 m n. p.m.) między Walimiem a Rzeczką. Wewnątrz panuje stała temperatura w ciągu roku 5 – 7 °C.
Część podziemną kompleksu wytyczono na planie zbliżonym do litery “E”. Składają się na nią 3 równoległe sztolnie, oddalone od siebie o 40 i 50 m oraz system łączących je, pod kątem prostym, wyrobisk komorowych, tzw. hal. Całkowita długość wyrobisk podziemnych wynosi ok. 500 m, powierzchnia 2 500 m2, a objętość 14 000 m3.
W kompleksie można zwiedzić prawie wykończoną wartownię,w której zgromadzone zostały eksponaty i nieliczne dokumenty związane z wszystkimi kompleksami.
Imponują wymiary hal, mieszczących się w sztolniach, np. “komora techniczna”, łącząca sztolnie I i II, ma 32 m długości i 6 m wysokości. Została ona wydrążona na całej długości z nadanym kształtem ścian i stropu.
Specyficzny klimat sztolni sprawia, że zimą stają się one doskonałym matecznikiem dla nietoperzy.
Nadziemna część kompleksu jest słabo rozwinięta. Usypano tzw. platformę, służącą do transportu urobku i organizacji placu budowy. Widoczne są również ślady torowiska kolejki wąskotorowej, biegnącej od wlotów sztolni w kierunku wsi Rzeczka. Łączyła ona plac budowy z placem składowym urobku, magazynami jak i z tartakiem wodnym, dostarczającym drewno na potrzeby budowy. Na wysokości dolnego mostu ceglanego pozostały do dzisiaj betonowe ławy fundamentowe, prawdopodobnie przygotowane pod kładkę lub estakadę transportową materiału budowlanego do sztolni z szosy Walim – Rzeczka. Współcześnie, nad doliną rzeki Walimki, przerzucono metalowy most Bailey’a
Jezioro Bystrzyckie
Jedno z najpopularniejszych i najpiękniejszych jezior zaporowych w Sudetach. Powstało na początku XX w. W celu uchronienia okolicznych miejscowości przed powodziami, w latach 1911-1914 wzniesiono potężną kamienną zaporę spiętrzającą wodę. Zapora wodna stanowi zabytek techniki. Zapora mierzy 44m wysokości oraz 230m długości. Powstały w ten sposób zbiornik wody jest w stanie zgromadzić około 8 mln litrów wody. Jezioro ma około 3,3km długości przy szerokości nie przekraczającej średnio 200m w najszerszym miejscu około 480m. Poniżej zapory powstała niewielka hydroelektrownia.
Żelazna lipa
W miejscowości Podlesie, integralnej części wsi Olszyniec, leżącej w Gminie Walim, znajduje się nietypowy pomnik w postaci żeliwnego odlewu pnia drzewa. Choć obiekt ten ma ściśle historyczne powiązanie, to jednak upamiętnia również rosnącą w tym właśnie miejscu dorodną lipę.
Historia tego drzewa powiązana jest z okresem III wojny śląskiej, znanej również jako wojna siedmioletnia, zaś punktem kulminacyjnym tej historii była bitwa pod Burkatowem, gdzie do starcia doszło pomiędzy wojskami austriackimi a pruskimi. Niedługo potem, rankiem 22 lipca 1762 roku, Fryderyk II udał się na odpoczynek do karczmy na Podlesiu, której właścicielem był Dawid Polte. Kiedy król zsiadł z konia, karczmarz odbierając konia Fryderyka II od ordynansa, przywiązał go do pierścienia wbitego uprzednio w pień lipy, rosnącej nieopodal karczmy. Ten stosunkowo krótki pobyt króla sprytny oberżysta skutecznie wykorzystał. Pierścień z klamrą pozostał w pniu, a po upływie niespełna 3 miesięcy drzewo znane było już pod nazwą ‘Lipy królewskiej”.
10 sierpnia 1853 roku burza obaliła lipę. Gdy ta wieść dotarła do dworu królewskiego, Fryderyk Wilhelm IV, dla uczczenia pamięci Fryderyka II, podjął decyzję zaprojektowania i odlania z żeliwa pnia lipy. Odlew wykonano w hucie “Anna” w Grzmiącej i umieszczono na posesji Dawida Polte, dokonując uroczystego odsłonięcia 27 czerwca 1858 roku. Żeliwny pień posiadał umieszczone od strony wschodniej zamykane drzwiczki z napisem: “Już złamany pień, do którego przywiązałeś swego konia Fryderyku! Jednak z upływem czasu pamięć nie ginie. Lipa stoi na terenie prywatnym – Podlesie 21.
Tablica pamiątkowa Janusza Kuliga i Mariana Bublewicza
Tablica poświęcona jest dwóm wybitnym kierowcom rajdowym: Januszowi Kuligowi i Marianowi Bublewiczowi. Stoi ona na słynnej ,,patelni” w miejscu odcinka specjalnego z Rościszowa do Walimia, na którym rywalizują kierowcy w rajdowych samochodowych mistrzostwach Polski.
Wyciągi narciarskie
Walorem Gminy Walim jest górski klimat, a także duże różnice wzniesień, pozwalające doświadczyć nie tylko niezapomnianych widoków, ale również na usytuowanie wielu wyciągów narciarskich. Stoki narciarskie można znaleźć w miejscowości Rzeczka, malowniczo położonej pod masywem Wielkiej Sowy, gdzie na miłośników zimowego szaleństwa czeka kilka wyciągów ze zróżnicowanym stopniem trudności, więc każdy może znaleźć trasy dla siebie – są stoki idealne do nauki, z niskim kontem nachylenia, oraz dłuższe, nadające się idealnie dla koneserów szybkiej jazdy. Długość stoków w Rzeczce waha się od 600 do 900m.
Place zabaw
Place zabaw powstały z myślą o najmłodszych mieszkańcach naszej gminy oraz o najmłodszych turystach. Zróżnicowane formy zestawów zabawowych dają możliwość czynnego spędzania czasu na świeżym powietrzu dla naszych milusińskich.
Ścieżka edukacyjna
W bardzo atrakcyjnej turystycznie, ze względu na walory krajobrazowe i klimatyczne, miejscowości Zagórze Śląskie, poprzez Rezerwat „Góra Choina” i wokół jeziora Bystrzyckiego prowadzi ścieżka turystyczna o długości około 3 km. Zadaniem ścieżki jest edukacja ekologiczna. Umieszczone tablice informacyjnych w ilości 26 sztuk, których zadaniem jest wyeksponowanie walorów przyrodniczych i krajobrazowych terenu Ustawiono ławki, kosze na śmieci, bariery i zabezpieczennia w miejscu punktu widokowego. Ścieżka prowadzi z centrum Zagórza Śląskiego do Zamku Grodno, następnie wzdłuż Jeziora Bystrzyckiego, do Zapory Bystrzyckiej
Krzyże pokutne
Krzyże pokutne to specyficzny, charakterystyczny dla Dolnego Śląska wyraz średniowiecznego wymiaru sprawiedliwości, w myśl którego, każdy zbrodniarz, morderca, musiał własnoręcznie wyciosać z kamienia krzyż, na którym najczęściej przedstawiano narzędzie zbrodni (miecz, topór, siekierę itp.). Na terenie gminy można spotkać krzyże pokutne w następujących miejscach:
1 z ok. XV- XVI w. Niedźwiedzicy koło cmentarza,
2 z ok. XIV – XV w. w Glinnie -wokół kościoła znajduje się kamienny mur cmentarny z kapliczką; po obu jej stronach wmurowane są dwa krzyże pokutne: jeden o wymiarach 108 x 66 cm z wyrytym narzędziem zbrodni – kuszą, oraz drugi, o wymiarach 77 x 63 cm, z wyrytym mieczem.
3 z ok. XIV – XV w. w Zagórzu Śląskim , z czego jeden na ulicy Drzymały oraz dwa na Zamku Grodno.
Wielka Sowa
Najwyższy szczyt Gór Sowich w Sudetach Środkowych, należy do Korony Gór Polski. Góra leży u dorzeczy Odry, a dokładniej Bystrzycy z jednej strony i Nysy Kłodzkiej z drugiej. Na jej szczycie znajduje się widokowa, kamienna wieża oddana do użytku 24 maja 1906. Piękne krajobrazy rozciągają się od góry Ślęży i Wrocławia z jednej strony, aż po samą Śnieżkę.
Pomniki przyrody ożywionej
1. Lipa drobnolistna rosnąca w Walimiu przy ul. Kilińskiego 3, jej obwód pnia to 540cm, wysokość 22m, rozpiętość korony 20m, wysokość korony 18m. Jej wiek szacuje się na około 230 lat.
2. Lipa szerokolistna rosnąca w Zagórzu Śląskim na dziedzińcu Zamku Grodno. Szacuje się, że zadomowiła się tam około 260 lat temu, a wskazują na to jej wymiary: obwód pnia 660cm, wysokość 18m, rozpiętość korony 16m, wysokość korony 15 m.
Dział Michałkowski
Niewielki grzbiet górski stanowi fragment Gór Sowich (równocześnie fragment Parku Krajobrazowego Gór Sowich). Wzdłuż Działu biegną potoki Młynówka i Potok Michałkowski. Najwyższy szczytem jest Boreczna (591 m n .p. m.). Tereny praktycznie nie odwiedzane przez turystów, piękne i dziewicze. Południowe stoki porasta las świerkowo-bukowy, tam też występują skałki gnejsowe – resztę Działu Michałkowskiego pokrywają łąki. Miejscowości w okolicy to: Michałkowa, Glinno. Atrakcje w okolicy -Jezioro Bystrzyckie w Zagórzu Śląskim. W Michałkowej jako pierwsze miejsce w Polsce odkryto bardzo rzadki minerał sarkopsyd, występujący tylko w kilku miejscach na ziemi.
Przełęcz Walimska
Płytkie siodło (755 m n. p.m.) znajduje się w bocznym grzbiecie odchodzącym na północ od Wielkiej Sowy, oddzielając od niej niewiele wyższą Przygodną Kopę. Przez Przełęcz Walimską prowadzi bardzo malownicza i widokowa szosa nr 383 Dzierżoniów – Walim – Wałbrzych. Wzdłuż szosy, skrajem lasów biegnie granica Parku Krajobrazowego Gór Sowich. Jest to najdogodniejszy punkt wejścia na Wielką Sowę.
Nieczynna stacja Kolejki Walimskiej
W Jugowicach zaczynała się Kolejka Walimska. Kolejka normalnotorowa, zelektryfikowana, liczyła 4,7 km długości, a jej oficjalne otwarcie miało miejsce 22 lipca 1914r. Była to druga zelektryfikowana linia kolejowa na Dolnym Śląsku. Kiedyś było tu 6 torów stacyjnych, z czego 2 były zelektryfikowane. Dwutorowy wiadukt ustawiono nad drogą z Jedliny Zdroju do Dzierżoniowa. Jeden tor w kierunku Jedliny Zdroju, zaś z lewej strony zostało wolne miejsce po torze linii kolejowej do Walimia (rozebranej ostatecznie w 1984r.)
Kościół parafialny św. Jana Apostoła i Ewangelisty w Dziećmorowicach
Wzmiankowany w 1372r. Obecną postać zawdzięcza przebudowie w latach 1827-1829. Budowany z kamienia, jednonawowy, Z wydzielonym prezbiterium. We wnętrzu zachowała się kamienna chrzcielnica z końca XVI w., renesansowa ambona i barokowy ołtarz główny.
Kościół św. Barbary w Walimiu
Kościół parafialny św. Barbary zbudowano w 1548r. Wygląd klasycystyczny obiekt zawdzięcza przebudowie w latach 1803-1804. W ścianach bocznych wstawiono trzy wysokie półkoliście zamknięte okna. W portalu głównym z 1777r. znajduje się archiwolta. Prezbiterium dobudowano w 1911r. W wyposażeniu kościoła uwagę zwraca barokowa rzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem (XVIII w.). Na terenie dawnego cmentarza przykościelnego znajduje się klasycystyczna kaplica grobowa Klinbergów z 1813r., mieszcząca sarkofag i marmurową rzeźbę przedstawiającą kobietę – alegorię smutku i żałoby. Fasada z kolumnami jońskimi wspierającymi belkowanie, nad którym zwieńczenie z wazą na szczycie, ma cechy barokowo-klasycystyczne. Jest też kaplica Seylerów, klasycystyczna z fasadą kolumnową. W pobliżu kościoła, przy ulicy, stoi budynek plebani z 1815r., piętrowy, o skromnie dekorowanych elewacjach.
Kościół św. Jadwigi w Walimiu
Kościół pomocniczy św. Jadwigi powstał w latach 1748-1751, jako świątynia ewangelicka, zastępując drewniany dom modlitwy z 1741r. Wybudowano go na gruncie ofiarowanym
w 1748 r. przez wdowę Kramer. W 1771 lub w 1795r. dokonano niewielkiej przebudowy. Kościół został opuszczony po wysiedleniu Niemców w 1946r., a w latach 1959-1964 poddano go restauracji, z przeznaczeniem dla parafii katolickiej. Jest to skromna, budowla o cechach barokowo-klasycystycznych, z kwadratową wieżą, którą nakrywa hełm. Wyposażenie wnętrza jest skromne. Zachowały się dwukondygnacyjne empory oraz trzy piaskowcowe epitafia inskrypcyjne von Zedlitzów, z przełomu XVII i XVIII w. w kruchcie.
Kościół św. Anny w Olszyńcu z XVI wieku.
Kościół św. Anny w Olszyńcu to późnorenesansowy obiekt. Początkowo ewangelicki, obecnie katolicki. Restaurowany był w 1926 roku. Kościół ma drewniany strop kasetonowy. Na obronny charakter obiektu wskazuje jego położenie, na wzniesieniu, oraz otoczenie murem i otworami strzelniczymi na strychu.
Kościół św. Mikołaja w Niedźwiedzicy
Kościół p w. Świętej Rodziny z ok. 1600r. jest budowlą kamienną o cechach późnogotyckich. Wewnątrz znajduje się późnogotycki tryptyk: Madonna z Dzieciątkiem, św. Wawrzyniec
i św. Mikołaj, z 1629r. W kościele zachowały się renesansowe portale. Zabytek w dniu dzisiejszym nadal spełnia swą funkcję, służąc mieszkańcom wsi. Na zewnątrz znajduje się jeden z krzyży pokutnych oraz lipy – pomniki przyrody.
Drewniana XIX wieczna dzwonnica w Jugowicach
Dzwonnica powstała w 1828r. i restaurowana była w 1893 roku. Znajduje się przy cmentarzu parafialnym w Jugowicach, ul. Brata Alberta. Odznacza się słupową konstrukcją nakrytą namiotowym dachem. Obudowana jest ceglanym obejściem. Od strony cmentarza dzwonnica ma otwartą wnękę, w której to znajduje się ołtarz.
Stare cmentarze
Cmentarze te pochodzą z okresu II wojny światowej, jak i z wielu lat poprzedzających ten okres. Usytuowane na terenie całej gminy. Na szczególną uwagę zasługuje Cmentarz w Walimiu z Kwaterą Ofiar Terroru Hitlerowskiego, która znajduje się na terenie miejscowego cmentarza komunalnego. Zajmuje powierzchnię 0,070 ha. Zbudowana jest z dwunastu mogił zbiorowych.
W centralnej części znajduje się tablica z napisem: OFIAROM FASZYZMU 1939 – 1945 SPOŁECZEŃSTWO WALIMIA. Na terenie Kwatery Ofiar Terroru Hitlerowskiego spoczywa około 30000 jeńców wojennych zatrudnionych w okresie II wojny światowej w kompleksie „Riese”. W trakcie prac ekshumacyjnych nie ustalono tożsamości ani narodowości osób pochowanych.
Park Krajobrazowy Gór Sowich
Park Krajobrazowy Gór Sowich, o łącznej powierzchni 8140,7 ha, został utworzony w listopadzie 1991r. Leży na terenie czterech powiatów; kłodzkiego, wałbrzyskiego, dzierżoniowskiego i ząbkowickiego, a jego zachodnia część, o powierzchni 784,09 ha znajduje się w granicach gminy Walim. Park obejmuje szczytowe partie Gór Sowich, chroniąc Puszczę Sudecką – lasy z udziałem buka, wiązu i modrzewia. Park położony jest w Sudetach Środkowych. Obejmuje środkową część pasma Gór Sowich z najwyższą kulminacją – Wielka Sowa (1015 m n. p.m) oraz odosobniony masyw Włodarza (811 m n. p. m.). Wierzchowina Gór Sowich jest wyrównana, a stoki, zwłaszcza północno – wschodnie, strome, pocięte głębokimi i wąskimi dolinkami potoków. W wielu miejscach znajdują się malownicze skałki. Szczególnie ciekawe miejsca to: rezerwat “Góra Choina” z Zamkiem Grodno oraz Przełęcz Walimska (755 m n. p. m.) – dobre miejsce widokowe na góry: Sowie, Wałbrzyskie i Karkonosze, a także punkt wypadowy w kierunku Wielkiej Sowy. Najwyższe wzniesienia parku to: Wielka Sowa, Kalenica i Słoneczna.
Rezerwat “Góra Choina”
Rezerwat “Góra Choina” został utworzony w 1957r. na obszarze 19,13 ha. Leży na terenie wsi Zagórze Śląskie. Na szczycie góry malowniczo wznosi się Zamek Grodno. Rezerwat chroni piękny mieszany starodrzew bukowo- dębowy z domieszką jesionów, lip, wiązów i jaworów. Runo leśne jest równie bogate. To ciekawe miejsce porasta m. in. marzanka wonna, żywiec cebulkowy, dzwonek pokrzywo listny, kokoryczka wielokwiatowa, naparstnica, storczyk i paprocie. Rezerwat należy do najpiękniejszych zakątków w Sudetach.
Pomnik Pamięci Jeńców Gross-Rossen
Tablica pamiątkowa z napisem ,,Pamięci zamordowanych w Górach Sowich jeńców przymusowych więżniów Gross-Rosen 1943-1945 Społeczeństwo gminy Walim w roku 2010″ znajduje się w niezwykle malowniczym miejscu, przy trasie Czarnego Szlaku Martyrologii, na zboczu góry Włodarz, gdzie był usytuowany największy w Górach Sowich obóz pracy AL-Wolfsberg – filia obozu KL Gross Rosen. W pobliżu znajdują się elementy zabudowań obozowych oraz porośnięte mchem i krzakami wystające ponad grunt ruiny betonowych baraków obsługi kompleksu ,,Włodarz”
Kopalnia “Silberloch” Walim – „Silberloch”
Dzieje górnictwa rud metali w Górach Sowich sięgają początków XIV w., szczególnie poszukiwane były rudy srebra, które występowały jako domieszka w siarczkach miedzi i ołowiu. Znamy dzisiaj ponad 100 kopalń, których eksploatacja ustała z początkiem XIX stulecia, do kilku powrócono w latach 40. i 50. XX w. wydobywając z nich uran. Górnicze tradycje znaczą dzisiaj relikty robót górniczych, czytelne jedynie na powierzchni ziemi. Po wielu pozostały również wyrobiska podziemne.
W masywie Wielkiej Sowy najlepiej utrzymana jest sztolnia “Silberloch”. Zaczęto ją drążyć już w XIV stuleciu. W XV wieku na skutek wojen i szalejącej zarazy nastąpił upadek górnictwa, a do ponownego ożywienia działalności górniczej doszło dopiero w następnym wieku.
“Silberloch” już w XIX stuleciu stanowił cymes wśród atrakcji turystycznych regionu i oznaczano go na wielu mapach. To wyjątkowe świadectwo techniki górniczej, kultywujące sposoby eksploatacji złoża, przewietrzania, odwadniania oraz oświetlenia kopalni czy transportu i przeróbki. W Silberlochu znaleźć możemy dwa pionowe szyby oraz kilka przodków górniczych, zaś w ociosach wyrobiska widoczne są ślady ręcznego urabiania skały młotkiem i klinem oraz materiałami wybuchowymi. Wydobyty kruszec wynoszono na powierzchnię, gdzie był rozdrabniany i wzbogacany. Przy wlocie do sztolni odnaleźć można ślady wstępnego wzbogacania rudy, prowadzonego w procesie ogniowym, eliminującym siarczki. Tak uzdatnioną rudę poddawano dalszej przeróbce w hucie w Złotym Lesie, jednej z trzech znanych nam z terenu Gór Sowich.
Zabytkowe kamieniczki w Walimiu
Zabytkowe kamieniczki można spotkać na terenie całej gminy. W samym Walimiu jest wiele późnobarokowych kamieniczek z XVIII w., przebudowanych w XX wieku:
Jugowice dom mieszkalno – gospodarczy, ul. Górna 18
Walim dom mieszkalny, ul. Konopnickiej 1
Walim dom mieszkalny, ul. Wyszyńskiego 3
Walim dom mieszkalno – gospodarczy, ul. Wyszyńskiego 8
Walim zespół 3. budynków dawnej tkalni, ul. Kościuszki 8
Walim dom mieszkalny (dawny Dom Towarowy), ul. Wyszyńskiego 13
Walim dom mieszkalny, ul. Kilińskiego 3
Zagórze Śląskie dwór, ul. Główna 13 (dawne Sanatorium “Poranek”)
Zagórze Śląskie wozownia, obecnie budynek gospodarczy (dawne Sanatorium “Poranek”)
Zagórze Śląskie dworzec kolejowy